RULMAN BOŞLUĞU

Rulmanlarda radyal (e) ve eksenel (a) boşluklardan bahsedilebilir.
Rulman boşluğu, bileziklerden birinin diğerine radyal yönde (radyal boşluk) veya eksenel yönde (eksenel boşluk) belli bir konumdan başka bir konuma yer değiştirme miktarını gösteren ölçüdür. Bazı rulmanlarda radyal boşluk ve eksenel boşluk birbirlerine bağlıdır (Tabloya bakınız). Sabit bilyalı rulmanlarda radyal ve eksenel boşluk arasındaki ilişki ;

d = rulman delik çapı [mm]
e = radyal boşluk [μm]
a = eksenel boşluk [ μm]

Örnek:
d = 40 mm olan 6008.C3 sabit bilyalı rulman
Takmadan önceki radyal boşluk: 15 ... 33 μm
Gerçek ölçülen radyal boşluk: e = 24 μm
Takma toleransları: mil k5 yuva J6
Takma sırasındaki radyal boşluk azalması:14 μm
Takmadan sonraki radyal boşluk: 24 μm - 14 μm = 10 μm
Diyagramdan elde edilen sonuç: = 13
Eksenel boşluk: a = 13 x 10 μm = 130 μm (say45)

Rulman boşluğu
a = eksenel boşluk, e = radyal boşlu

Rulman tiplerine göre radyal ve eksenel boşluk arasındaki ilişki
Rulman tipi		Açıklamalar
Eğik bilyalı rulman, tek sıralı 72B ve 73B serisi ve 1,2 çift takılmış	1,2
Dört nokta rulmanı	1,4
Eğik bilyalı rulman, çift sıralı 32 ve 33 serisi 1,4 32B ve 33B serisi	1,4 2
Oynak bilyalı rulman	2,3.Yo	Yo-Değeri*)
Konik makaralı rulman tek sıralı	4,6.Yo	Yo-Değeri*)
Konik makaralı rulmançift takılmış (N11CA)	2,3.Yo	Yo-Değeri*)
Oynak makaralı rulman	2,3.Yo	Yo-Değeri*)
* Rulman tablolarından alınan Yo-Değeri)

 

Takılmamış rulman ile takılmış olan işletme şartlarındaki rulmanın (işletme sıcaklığına ve geçme sıkılığına bağlı olarak) boşluğu birbirinden farklıdır. Milin kusursuz kılavuzlanabilmesi için işletme boşluğu mümkün olduğu kadar az olmalıdır.
Rulmanın boşluğu, takma sırasında bileziklerin sıkı geçmesinden dolayı azalır. Bu nedenle rulman boşluğu, kural olarak rulmanın takılmış durumundaki boşluğu anlamına gelen işletme boşluğundan büyük olmak zorundadır.
Keza radyal boşluk, çoğu zaman iç bilezik dış bileziğe göre daha fazla ısındığından, işletme sırasında azalır. Rulmanların radyal boşluklarına ait norm değerler DIN 620’de verilmiştir. Buna göre normal boşluk (boşluk grubu CN), rulmanın alışılagelmiş takma ve işletme şartlarında amaca uygun değerde bir işletme boşluğuna sahip olmasını sağlayacak şekilde ayarlanır.

Her iki bileziğin de sıkı geçme hali veya 10°C’den büyük sıcaklık farkları gibi rulman takma ölçülerinin ve işletmeşartlarının normalden farklılık arzetmesi başka radyal boşluk gruplarına gereksinme gösterir. şartlara uygun boşluk grubu geçme durumu göz önüne alınarak seçilir.

Önemli rulman tipleri için takılmamış rulmanlara ait boşluk değerleri 47. ve 48. sayfalarda verilmiştir. (Bu değerler DIN 620 ...08.87 baskısında mevcuttur)
Sıcaklık farkı nedeniyle radyal boşluk azalması Dt [k] sıcaklık farkından kaynaklanan radyal boşluk azalması De’nin ayarlı olmayan yataklamalardaki yaklaşık değeri
Δe = Δt . a . (d+D)/2 [mm]’dir.
Burada
a = 0,000011K-1 çeliğin lineer genleşme katsayısı
d rulman delik çapı [mm]
D rulman dış çapı [mm]
Rulmanın takıldığı yerde ısı alışverişi varsa radyal boşluğun önemli ölçüde değişeceğini hesaba katmak gerekir. Mil üzerinden ısı girişi veya yuva sıcaklığındaki düşüş radyal boşluğu azaltacaktır. Yuvaya ısı girişi veya mildenısı çekilmesi halinde ise büyük bir radyal boşluk oluşur. Rulmanın devir sayısının maksimum değerine çok yüksek bir ivmeyle çıkması halinde bilezikler arasındaki sıcaklık farkı durma haline göre daha fazla olur.
Rulmanın ön gerilmeye maruz kalmaması için ya yavaş olarak dönmeye başlaması ya da sıcak ortamdaçalışmanın teorik olarak gerektirdiği ölçüde daha büyük radyal boşluğu olması gerekir.
Sıkı geçme sonucu radyal boşluğun azalması Yaklaşık değerlerle, iç bilezik hareket yolunun geçme sıkılığının % 80’i oranında genişlemesi ve dış bilezik hareket yolunun ise geçme sıkılığının % 70’i oranında büzülmesi kabul edilebilir (Gerekli şartlar: Çelik malzemeden dolu mil, et kalınlığı normal ölçüde olan çelik yuva). Daha kesin hesaplamalar için ilgili hesap programları mevcuttur.